Vorig jaar maakte ik op een zaterdag in oktober kennis met Greddy Huisman. Ze was een van de laatste sprekers tijdens een tweedaags symposium op Slot Zuylen over adellijke vrouwen. Ik had haar uitgenodigd om een lezing te geven en in de aanloop daarvan belden we af en toe. Maar pas tijdens de theepauze voorafgaand aan de middagsessie ontmoetten we elkaar ook daadwerkelijk. Het korte gesprekje bevestigde de indruk die onze telefoontjes hadden achtergelaten: een sprankelend meisje van tachtig.
Greddy Huisman hield die zaterdag een verhaal over de autobiografische notities van Belle van Ittersum (1783-1809), een onbekende naamgenote van de beroemde Belle die ooit op Zuylen had gewoond. De voordracht vond laat in de middag plaats, in een mooi vertrek op de eerste verdieping van het kasteel. Buiten leek het nog altijd hoogzomer. De schuiframen stonden open en af en toe slaagden briesjes frisse lucht en flarden geluid van zingende vogeltjes er in het vertrek binnen te dringen – net vaak genoeg om de meer geschoolde bezoekers van wetenschappelijke symposia wakker te houden.
Toen Greddy Huisman het woord nam, gebeurde er iets in de zaal, of in ieder geval bij mij en de mensen met wie ik naderhand sprak. Het was niet zozeer haar presentatie die opviel – ze las een geschreven tekst voor –, maar het verhaal zelf. Belle van Ittersum was al op elfjarige leeftijd begonnen met het maken van autobiografische aantekeningen en daar was ze mee doorgegaan tot twee maanden voor haar gruwelijke dood in 1809 in het kraambed (aan de gevolgen van een totaalruptuur). In haar journal intime toont Belle zich zeldzaam openhartig over de mensen met wie ze leefde, en vooral over zichzelf. Hartstochtelijk van aard, ongeduldig, onbeheerst en extreem in vreugde en verdriet, zo beschreef ze haar eigen karakter eens. Greddy Huisman liet ons in haar voordracht kennismaken met dit soms vrijpostige en onbescheiden, maar vaak ook onzekere meisje, dat ondanks die onzekerheid durfde te schrijven over haar eerste ongesteldheid. ‘Ik wist allang wat dat betekende’, noteerde ze zelfs trots toen een nichtje op een ochtend een bloedvlek in haar bed had gezien en ze vervolgens zelf ook wat bloed in haar nachthemd aantrof.
Toch waren het niet alleen de intieme dagboekregels van Belle van Ittersum die maakten dat de late achttiende eeuw die middag zo dichtbij leek te komen. Minstens zo belangrijk was de benadering van Greddy Huisman, haar voorzichtige, maar besliste zoeken naar verbinding tussen haarzelf, haar hoofdpersoon en haar publiek. In het boek Zie hier mijn karakter dat zojuist, een jaar na de voordracht op Slot Zuylen, bij de Groningse uitgever Philip Elchers over Belles journal verscheen, zie je diezelfde aanpak terug. Net als in haar eerdere werk – ze schreef onder meer over de vergeten schrijfster Lite Engelberts – schetst Huisman een intiem portret van een klein, bijzonder bestaan. Belle van Ittersum krijgt zo als het ware een tweede leven, en misschien mogen we zelfs wel zeggen dat haar bestaan en haar lijden opnieuw betekenis krijgen doordat haar stem weer even wordt gehoord. Voor sommige naamloze figuranten uit het journal geldt dat in zekere zin ook. Neem bijvoorbeeld het dochtertje van haar vaders tuinman op de havezate Het Relaer, dat even langskomt in het dagboek wanneer Belle probeert zichzelf nuttig te maken door haar les te gaan geven – een Verlicht experiment dat uitloopt op een drama nadat het meisje door haar ouders wordt verboden nog langer onderwijs te volgen op Het Relaer.
Het verleden kun je als historicus op allerlei manieren tegemoet treden. Je kunt je laten voortstuwen door academische competitie, theorieën, concepten, wetenschappelijke relevantie, enzovoorts, enzovoorts – allemaal zaken die er zeer toe doen en noodzakelijk zijn om de discipline verder te brengen. Maar geschiedenis is voor mij ook een voortdurende, persoonlijke omgang met het verleden, een onophoudelijk nadenken, inleven, tobben, verbeelden, dromen, in de hoop dat je uiteindelijk een verbinding weet te leggen met je hoofdpersoon en je publiek. Of dat ook echt lukt, weet je nooit helemaal zeker. Want zoals Greddy Huisman aan het einde van Zie hier mijn karakter schrijft: andermans leven, dat blijft uiteindelijk een raadsel.
Conrad Gietman
Republiek van adel 